Цас

Сайхан битүүлцгээж байна уу. Маргааш нягтлан бодох бүртгэлийн шалгалтаа өгөх гээд бэлдээд сууж байна. Хажуугаар нь үзэх дуртай нэвтрүүлгээ хальт харж байтал бичлэг хиймээр санагдав. Цас гэсэн гарчиг тавьчихаад сонин зураг тавьчихаж гэж бодож магадгүй юм. Энэ шавьжны монгол нэрийг хэлж туслах хүн байвал их талархана шүү. Миний өнөөдрийн бичлэгтэй холбоотой юм. Англиар mantis, японоор 蟷螂(kamakiri) гэдэг.

Цас...
Өвөл гэхээр л цас нүдэнд харагддаг билээ. Цас мөсний орны хувьд цас гэдэг хатуу бэрх өвлийн бэлэг тэмдэг байдаг. Гэхдээ хотын иргэдийн хувьд цас гэхээр цана, чарга бодогдож хөгжилдөн баясдаг. Мэдээж тэд цасны орны иргэдийн бэрхшээлийг мэдрээгүй учир буруутгах аргагүй. Өвөл орох цасны хэмжээг урьдчилж мэддэг бол өвлийн бэлтгэлээ хангахад их хэрэгтэй байхсан...
Тэгвэл mantis бидэнд тусалж чадах ажээ. Мantis намар өндгөө ургамалын ишинд наалдуулж, газраас хөндий үлдээдэг. Тэгвэл сүүлийн 40-д жилийн судалгааны үр дүнд mantis-ийн өндөг байрлаж буй өндөр нь өвөл хунгарлах цасны хэмжээг бараг алдаагүй заадаг нь тогтоогджээ. Тэгвэл mantis цасны хэмжээг яаж мэддэг юм бол? Эрдэмтэд дуу авианд анхаарлаа хандуулж, авиа мэдрэгч багажаар ургамалын ишний хэсгүүдийг харьцуулж үзэхэд үндсээр дамжигддаг газрын гүний усны урсгал мэт дуу чимээ хамгийн чанга сонсогдож байгаа хэсэгт mantis өндгөө орхисон байжээ. Тэгэхээр ер нь газрын гүний дуу чимээгээр жилд орох цасны хэмжээ төдийгүй цаг агаарын төлвийг тодорхойлж болох юм гэсэн таамаглал гараад байгаа юм байна.

Цастай холбоотой нэг шинэ мэдээ дуулгахад цаснаас эрчим хүч гарган авдаг машин бүтээгдсэн байна. Ерөнхий зарчим нь цас хайлах үйл явцаас эрчим хүч ялган авч байгаа бололтой. Энэ нь ижил хэмжээний уснаас усан цахилгаан станцын гарган авдаг эрчим хүчээс 5 дахин их эрчим хүч гаргаж байгаа юм байна. Тэгэхээр цас ороход зудтай биш, цахилгаантай өвөлжинө гэдэг болох цаг ирж магадгүй нь.